Carta 204. Sem lenço sem documento
(André de Meijer, 22/09/2018)
Como é prazeroso caminhar sem rumo pelos bairros bem arborizados das cidades. Ainda mais na estação fria: é muito bom de andar sem suar, sem lenço. A peculiaridade do inverno é que em cada passeio se encontre alguma espécie adicional abrindo as primeiras flores da nova temporada.
No Paraná, o número de plantas que tipicamente inicia sua florada no inverno é grande e, destas espécies, uma parte considerável é exótica e procedente de regiões de clima temperado, muitas delas ocorrendo inclusive na minha terra natal, a Holanda.(a)
Entre as plantas nativas do Paraná, os gêneros com o maior número de espécies iniciando sua florada no inverno são Handroanthus (ipês), Mikania (micânias e guacos) e Solanum. Em Curitiba, além dos tapetes de flores caídas dos ipês, chama atenção no inverno a florada de outra árvore espetacular, Tibouchina sellowiana (manacá-da-serra), cujas flores são brancas ao abrir, depois se tornam rosáceas e são violáceas na fase final. Esta característica, de flores mudando de cor, a espécie divide com seu congênere T. pulchra (jacatirão), muito abundante no litoral e com flores do fim da primavera ao fim do verão, não no inverno. As duas espécies são parecidas, mas em T. sellowiana as folhas têm três nervuras primárias e, nas flores, o estilete é glabro ou subglabro, enquanto em T. pulchra as folhas têm cinco nervuras primárias e o estilete é densamente piloso (Chiea 1990, Martins et al. 2009, Meyer et al. 2010, Wurdack 1962).(b) Além disso, as folhas de T. sellowiana são um pouco mais curtas do que em T. pulchra.
No litoral paranaense, as espécies de Mikania estão entre as principais plantas nectaríferas para borboletas no inverno. Na mesma estação, para os beija-flores, são importantes no litoral, além do nativo mulungu (Erythrina speciosa), uma grande variedade de plantas exóticas: Bauhinia variegata, Dombeya, Hibiscus, Malvaviscus, Megaskepasma, Musa, Schefflera actinophylla, Spathodea e Thunbergia grandiflora. Em Curitiba, os beija-flores visitam no inverno a bracatinga (Mimosa scabrella), a gravatá Aechmea distichantha e, provavelmente, também a abundante coerana (Cestrum bracteatum), além das exóticas Citrus e Eucalyptus.
Quem pensa que o inverno é uma estação pobre em flores e frutos está enganado. Neste inverno tenho visto um total de 505 espécies floridas e/ou frutificando, a saber, 433 espécies com flores e 151 com frutos. Foi uma surpresa para mim constar que, deste total, menos que a metade é nativa! Das espécies, 236 são do Paraná, 23 procedem de outras partes do Brasil e 246 são do exterior. (A listagem das espécies será apresentada na minha próxima circular: “Flores e frutos no inverno, no leste do Paraná”.)
Escrevi esta carta principalmente para lhes fazer um convite. Gostaria que participassem de um “esporte” do qual eu sou adepto entusiasta há anos. Consiste em caminhar sem documento e anotar a data do começo da florada das espécies listadas no Apêndice 1. Além de ser um estímulo para sair da casa e observar as plantas com alegria alegria, este costume lhe manterá mais ligado aos fenômenos naturais que acontecem ao seu redor. Ao mesmo tempo, você contribuirá à ciência: as suas anotações fenológicas poderão ser usadas futuramente para quem busca indícios de uma mudança climática. No Apêndice 1 são incluídas as minhas próprias datas do início da florada do inverno de 2018. Sugiro que você imprima a lista e a pendure acima da sua escrivaninha, como lembrete para contribuir. Para você colaborar não é necessário conhecer todas as espécies: você preencherá somente aquelas que lhe são familiares.
Eu poderia criar um outro apêndice listando as plantas que encerram a sua florada no inverno. Naquela lista entraria a última observação da florada de uma dada espécie. Mas, obviamente, não é tão fácil saber que aquela flor será a última encontrada na estação. Uma das espécies a integrar este segundo apêndice seria o agapanto (Agapanthus africanus), procedente da África do Sul e que, no leste do Paraná, encerra a sua florada no início do inverno,(c) abrindo as novas flores somente no início da primavera. Há muitas outras plantas que iniciam a florada na primavera e a elas dedicarei outra carta, posteriormente.
Faltam poucos dias para as flores da guaçatunga (Casearia sylvestris e C. decandra) se abrirem por toda parte e então espalhar o cheiro de mel característico do começo da primavera.(d) Também, as aves do verão estão chegando. Prestam atenção.
(a) Plantas procedentes da parte da Europa de clima temperado e que em Curitiba tipicamente iniciam sua florada na primeira metade do inverno (entre parênteses o nome vulgar holandês): Achillea millefolium (duizendblad), Allium schoenoprasum (bieslook), Avena sativa (haver), Capsella bursa-pastoris (herderstasje), Conium maculatum (gevlekte scheerling), Euphorbia peplus (tuinwolfsmelk), Fragaria vesca (bosaardbei), Fumaria officinalis (gewone duivenkervel), Matricaria chamomilla (echte kamille), Mentha suaveolens (witte munt), Nasturtium officinale (Echte waterkers), Poa annua (straatgras), Spergula arvensis (gewone spurrie), Stachys arvensis (akkerandoorn), Veronica persica (grote ereprijs) e Vicia angustifolia (smalbladige wikke).
(b) O material que encontrei em Curitiba florido no mês de agosto tem folhas com três nervuras primárias e estilete nitidamente pubescente, assim parecendo intermediário entre Tibouchina pulchra e T. sellowiana. Neste sentido gostaria de citar Meyer et al. (2010): “Algumas coletas, em especial de municípios em zona de transição entre as florestas ombrófilas densa e mista, apresentaram características intermediárias entre T. sellowiana e T. pulchra, tais como três nervuras conspícuas e duas tênues, estilete com pouco indumento, às vezes esparso e somente próximo à base.”.
(c) Em duas ocasiões encontrei um exemplar do agapanto (Agapanthus africanus) florido em pleno inverno: em 19/07/2018, no bairro Bom Retiro, Curitiba e em 18/08/2018, no bairro Jardim Social, Curitiba.
(d) Em 22 de setembro (2018) encontrei o primeiro exemplar de Casearia decandra florida, no km 34 da PR-405. A árvore estava ainda sem folhas e a florada espalhava um fortíssimo cheiro de mel.
REFERÊNCIAS
Chiea, S.C. 1990. Flora fanerogâmica da Reserva do Parque Estadual das Fontes do Ipiranga (São Paulo, Brasil). 90 – Melastomataceae. Hoehnea 17: 127-151.
Martins, A.B. (Coord.) et al. 2009. Melastomataceae. Em: Wanderley, M.G.L., G.J. Shepherd, T.S. Melhem, A.M. Giulietti & S.E. Martins (Coord.). Flora fanerogâmica do estado de São Paulo, Vol. 6. Instituto de Botânica, São Paulo, pp. 1-167.
Meyer, F.S., P.J.F. Guimarães & R. Goldenberg. 2010. Tibouchina (Melastomataceae) do estado do Paraná, Brasil. Rodriguésia 61: 615-638.
Wurdack, J.J. 1962. Melastomataceae of Santa Catarina. Sellowia 14: 109-217.
Apêndice 1. As espécies de angiospermas que no leste do Paraná iniciam a sua florada no inverno; observações pessoais.(1)
Família | Espécie | Cor | Flor | Ho | Procedência da espécie | Ocor-
rência |
Data do início da florada em 2018 (2) | ||
Nome científico | Nome comum | Cur | Lit | ||||||
Acanthaceae | Chamaeranthemum venosum | prateadinha (L) | Vi | 8-9 | hb | EX (América Central) | + | Agosto 27 | |
Eranthemum pulchellum | folhagem-azul (F), salva-azul (L) | Az | 7-8 | arb | EX (Índia) | + | |||
Justicia carnea | justícia, jacobínia (L), bâlsamo-cor-de-carne (F) | Vi | 9-4 | hb | PR | + | Setembro 14 | ||
Justicia floribunda | farroupilha (L) | Vo | 8 | ah | PR | + | |||
Justicia kleinii | junta-de-cobra-de-klein (F) | Vi | 8-11 | hb | PR | + | + | Agosto 29 | |
Pseuderanthemum carruthersii | pseudoerântemo (F) | Vi | 9 | arb | EX (Polinésia) | + | Setembro 21 | ||
Pseuderanthemum riedelianum | junta-de-cobra-pintada (F) | Vi | 6-7 | arb | PR | + | Julho 1 | ||
Ruellia devosiana | planta-veludo (L) | Vi | 8-9 | hb | PR | + | |||
Ruellia squarrosa | ruélia-roxa (L) | Vi | 9 | ah | EX (América tropical) | + | Setembro 22 | ||
Thunbergia fragrans | carólia (F), tumbérgia-branca (L) | Br | 6-9; 1-2 | arb (tr) | EX (Índia) | + | Julho 4 | ||
Adoxaceae | Sambucus australis | sabugueiro (F), sabugueiro-do-brasil (L) | Br | 8-1; 5 | arb | PR | + | + | |
Alstroemeriaceae | Alstroemeria caryophyllaea | jacinto (L) | Vo | 7-8 | hb | EX (América do Sul) | + | Agosto 1 | |
Amaranthaceae | Iresine herbstii | coração-magoado (F) | Br | 6-8 | hb | EX (América do Sul) | + | Julho 4 | |
Pfaffia glomerata | corango-sempreviva (F) | Br | 9; 4 | hb | PR | + | Setembro 6 | ||
Amaryllidaceae | Allium schoenoprasum | cebolinha (L) | Br | 8-11 | hb | EX (Europa) | + | + | |
Clivia miniata | clívia (L) | Vo | 7-11 | hb | EX (África do Sul) | + | Julho 21 | ||
Crinum X powellii | crino, açucena-gigante (L) | Vi | 7; 10-11 | hb | EX (África do Sul) | + | Julho 17 | ||
Hippeastrum blossfeldiae | – | La | 8-9 | hb | PR | + | Setembro 2 | ||
Anacardiaceae | Mangifera indica | mangueira (F) | Br | 7-8 | arv | EX (Burma e Índia) | + | Agosto 1 | |
Schinus terebinthifolius | aroeira-vermelha (F) | Br | 8-4 (fruto 2-6) | arv | PR | + | + | Agosto 16 | |
Apiaceae | Conium maculatum | cicuta (F, L) | Br | 8-4 | hb | EX (Europa) | + | Agosto 17 | |
Cryptotaenia japonica | mitsubá, salsa-japonesa (L) | Br | 8-11 | hb | EX (leste da Ásia) | + | Agosto 16 | ||
Eryngium koehneanum | caraguatá-de-koehne (F) | Br | 8; 2 | hb | PR | + | Agosto 16 | ||
Apocynaceae – Apocynoideae | Allamanda blanchetii | alamanda-roxa (L) | Vi | 8-9; 1-5 | arb (tr) | BR | + | + | |
Nerium oleander | espirradeira (L) | Vi | 8-11; 4-5 | arb | EX (região Mediterrânea da Europa e África) | + | + | (não ainda) | |
Plumeria rubra | jasmim-do-pará (F), frangipane (L) | Br, Vo | 8-4 | arb | EX (América Tropical) | + | (não ainda) | ||
Apocynaceae – Asclepiadoideae | Orthosia urceolata | – | Br | 7-8 | hb (tr) | PR | + | Julho 17 | |
Tassadia subulata var. florida (sinôn. Orthosia scoparia) | cipó-de-leite (F) | Br | 8-9 | hb (tr) | PR | + | Agosto 27 | ||
Araceae
|
Caladium X hortulanum | tinhorão (L) | Br | 7-8 | hb | EX (América tropical) | + | (não ainda) | |
Zantedeschia aethiopica | copo-de-leite (L) | Br | 7-11 | hb | EX (África do Sul) | + | Julho 17 | ||
Araliaceae | Schefflera actinophylla | árvore-guarda-chuva (L) | Ve | 6-10
(fruto maduro 8-11) |
arv | EX (Austrália) | + | Agosto 14 | |
Arecaceae | Bactris setosa | tucum (F), coco-de-natal (L) | Br | 6-8 | arv | PR | + | ||
Neodypsis decaryi | palmeira-triângulo (L) | Br | 8 | arv | EX (Madagascar) | + | |||
Aristolochiaceae | Aristolochia chamissonis | jarinha-de-chamisso (F) | Ve | 8 | arb (tr) | PR | + | ||
Asparagaceae | Dracaena fragrans | coqueiro-de-vênus, dracena (L) | Br | 7-8
(fruto maduro 9) |
arb | EX (África) | + | Agosto 4 | |
Asteraceae | Achillea millefolium | milefólio (L) | Br, Vo | 6-7; 10-11 | hb | EX (Europa e Ásia ocidental) | + | Junho 27 | |
Acmella serratifolia | – | Am | 7-8 | hb | PR | + | |||
Argyranthemum foeniculaceum | céu-estrelado (L) | Br | 6-7 | hb | EX (Ilhas Canárias) | + | Junho 21 | ||
Baccharis crispa | carqueja (F, L) | Br | 8-10; 5-6 | hb | PR | + | Setembro 6 | ||
Callistephus chinensis | rainha-margarida (L) | Vi | 7-9 | hb | EX (China e Japão) | + | Agosto 19 | ||
Coleostephus myconis | malmequer (L) | Am | 8-11 | hb | EX | + | Agosto 18 | ||
Cotula villosa | – | Ve | 7-11 | hb | BR | + | |||
Dahlia pinnata | dália (L) | Vo | 7-1 | hb | EX (México) | + | Julho 18 | ||
Erechtites hieracifolius | almeirãozinho (F), capiçoba (L) | Am | 6-3 | hb | PR | + | + | Julho 1 | |
Gazania rigens | gazânia (L) | La | 7-8 | hb | EX (África do Sul) | + | Julho 19 | ||
Gymnanthemum amygdalinum | figatil | Br | 6-11 | arv | BR | + | Julho 4 | ||
Helianthus annuus | girassol (L) | Am | 8-5 | hb | EX (Estados Unidos) | + | |||
Heterocondylus alatus | eupatório (F) | Vi | 8-9; 3-4 | arb
|
PR | + | (não ainda) | ||
Lepidaploa balansae | tatatai (F) | Vi, Br | 8-9 | arb | PR | + | + | Agosto 17 | |
Matricaria chamomilla | camomila | Am | 6-8; 1 | hb | EX (Europa) | + | Agosto 17 | ||
Melampodium divaricatum | botão-de-ouro (L) | Am | 8-1 | hb | PR | + | (não ainda) | ||
Mikania burchellii | cundurango-de-burchel (F) | Br | 8-9 | hb (tr) | PR | + | Agosto 28 | ||
Mikania glomerata | guaco (F) | Ve | 7-10 | arb (tr) | PR | + | Julho 4 | ||
Mikania hirsutissima | guaco-cabeludo (F) | Br | 7-8 | arb (tr) | PR | + | + | Agosto 13 | |
Mikania lindleyana | micânia-de-lindley (F) | Br | 7-8 | arb (tr) | PR | + | Agosto 6 | ||
Mikania salviifolia | micânia (F) | Br | 7-8 | hb (tr) | PR | + | Agosto 20 | ||
Mikania trinervis | micânia (F) | Br | 6-8 | arb (tr) | PR | + | Junho … | ||
Mikania ulei | micânia-de-ule (F) | Br | 7-8 | arb (tr) | PR | + | |||
Piptocarpha oblonga | braço-do-rei (F) | Ve | 7-8 | arb (tr) | PR | + | Julho 29 | ||
Senecio brasiliensis | flor-das-almas (F), maria-mole (L) | Am | 8-2 | hb | PR | + | + | Agosto 17 | |
Senecio oleosus | margarida-melada (F) | Am | 7 | hb | PR | + | |||
Tanacetum parthenium | matricária-cheiroso (L) | Br | 8-11 | hb | EX (Europa e Caucaso) | + | Agosto 18 | ||
Xanthium strumarium | carrapicho-bravo (L) | Ve | 8 | hb | EX (possivelmente do continente Americano) | + | |||
Balanophoraceae | Lophophytum leandri | fel-da-terra (F) | Ve | 8 | hb (pa) | PR | + | ||
Begoniaceae | Begonia coccinea | begônia-coccínea (F), begônia-asa-de-anjo (L) | Vo | 8; 4 | hb | BR | + | ||
Begonia convolvulacea | begônia-de-barraço (F) | Br | 6-9 | hb (tr) | PR | + | Agosto 1 | ||
Begonia radicans | begônia-trepadeira-vermelha (F) | Vo | 8-11 | hb (tr) | PR | + | (não ainda) | ||
Begonia X ricinifolia | begônia-folha-de-mamona (L) | Vi | 7-9 | hb | EX (México) | + | Agosto 1 | ||
Bignoniaceae | Adenocalymna dusenii | cipó-cruz-amarelo (F) | Am | 6-8 | hb (tr) | PR | + | Julho 1 | |
Amphilophium dusenianum | pente-de-macaco-miúdo (F) | Vi | 6 | arb (tr) | PR | + | Junho 6 | ||
Anemopaegma chamberlaynii var. tenerius | catuaba (F) | Am | 6-8; 11 | hb (tr) | PR | + | |||
Dolichandra unguis-cati | unha-de-gato (F, L) | Am | 7-10 | arb (tr) | PR | + | + | ||
Handroanthus albus | ipê-da-serra (F, L) | Am | 8-10 | arv | PR | + | Agosto 16 | ||
Handroanthus catarinenses | ipê-amarelo | Am | 8 | arv | PR | + | |||
Handroanthus chrysotrichus | ipê-do-morro (F, L) | Am | 7-8 | arv | PR | + | + | Julho 19 | |
Handroanthus umbellatus | ipê-amarelo, ipê-da-várzea (F) | Am | 8-11 | arv | PR | + | (não ainda) | ||
Jacaranda puberula | carobinha (F, L) | Vi | 7-11 | arv | PR | + | + | Setembro 7 | |
Pyrostegia venusta | cipó-de-são-joão (F, L) | La | 6-10 | arb (tr) | PR | + | + | Junho 20 | |
Tabebuia cassinoides | caixeta, caxeta (L) | Br | 8-3 | arv | PR | + | (não ainda) | ||
Tanaecium pyramidatum | cipó-de-folha-dura (F) | Vi | 6-12 | hb (tr) | PR | + | Julho 1 | ||
Boraginaceae | Cynoglossum amabile | miosótis-da-china (L) | Vi | 8-11 | hb | EX (China) | + | ||
Varronia curassavica | balieira-cambará (F), erva-baleeira (L) | Br | 8-3 | ah | PR | + | + | ||
Varronia polycephala | balieira (F), maria-preta (L) | Br | 7-1 (fruto maduro 10) | ah | PR | + | Agosto 1 | ||
Brassicaceae | Brassica juncea | mostarda (L) | Am | 7-2 | hb | EX (leste da Ásia) | + | + | Julho 18 |
Brassica oleracea var. acephala | couve-manteiga (L) | Am | 8-11 | hb | EX (sul da Europa) | + | + | Agosto 16 | |
Brassica rapa | mostarda-do-campo (L) | Am | 8-9 | hb | EX (região mediterrânea da Europa) | + | + | ||
Capsella bursa-pastoris | bolsa-de-pastor (L) | Br | 7-11 | hb | EX (Europa) | + | Julho 18 | ||
Lepidium virginicum | mastruz (L) | Br | 7-1 | hb | BR | + | Agosto 1 | ||
Nasturtium officinale | agrião (L) | Br | 8-11 | hb | EX (Europa) | + | Agosto 25 | ||
Bromeliaceae | Aechmea cylindrata | gravatá (F) | Vi | 6-9 | hb (ep) | PR | + | Julho 1 | |
Aechmea ornata | gravatá-de-lança (F) | Vi | 7 | hb (ep) | PR | + | Julho 12 | ||
Vriesea incurvata | gravatá (F) | Am | 8; 2-5 | hb (ep) | PR | + | |||
Cactaceae | Nopalea cochenillifera | cacto, nopal (L) | Vo | 7-4 | arb | EX (México) | + | + | Agosto 1 |
Pereskia grandifolia | cacto-rosa (L) | Vo | 7-11 | arb | BR | + | Agosto 1 | ||
Rhipsalis campos-portoana | – | Br | 8 | hb (ep) | PR | + | Agosto 17 | ||
Rhipsalis pachyptera | comambaia (F) | Br | 8 | hb (ep) | PR | + | (não ainda) | ||
Campanulaceae | Lobelia erinus | lobélia-azul (L) | Az | 8-11 | hb | EX (África do Sul) | + | ||
Caprifoliaceae | Valeriana scandens | erva-de-gato | Am | 6 | hb (tr) | PR | + | Junho 14 | |
Caryophyllaceae | Cerastium glomeratum | orelha-de-rato (L) | Br | 7-8
(fruto maduro 1-12) |
hb | PR | + | ||
Silene gallica | alfinete-da-terra (L) | Br | 7-12 | hb | EX (Mediterrânea do Velho Mundo) | + | |||
Spergula arvensis | gorga (L) | Br | 7-9; 12 | hb | EX (Europa) | + | Julho 18 | ||
Commelinaceae | Dichorisandra thyrsiflora | – | Az | 7-8; 1-2 | hb | PR | + | + | Junho 27 |
Gibasis pellucida | véu-de-noiva (L) | Br | 8-9 | hb | EX (América tropical) | + | Agosto 26 | ||
Tradescantia fluminensis | trapoeraba | Br | 7-12 | hb | PR | + | |||
Convolvulaceae | Ipomoea batatas | batata-doce (L) | Vi | 7-8 | hb (tr) | EX (provavelmente América do Sul) | + | ||
Ipomoea carnea subsp. fistulosa | algodão-bravo, ipomeia-arbórea (L) | Vi | 8-9; 5 | arb | PR | + | |||
Crassulaceae | Crassula ovata | bálsamo, planta-jade (L) | Vo | 6-7 | arb | EX (África do Sul) | + | Junho 27 | |
Graptopetalum paraguayense | planta-fantasma (L) | Br | 8-9 | hb | EX (México) | + | Agosto 26 | ||
Kalanchoe blossfeldiana | calancoê (L) | Vo | 6-11 | hb | EX (Madagascar) | + | Junho 27 | ||
Kalanchoe delagoensis | flor-da-abissínia (L) | Vo | 8 | hb | EX (Madagascar) | + | Agosto 19 | ||
Kalanchoe prolifera | suculenta-havaiana (L) | Vo | 8 | hb | EX (Madagascar) | + | Agosto 19 | ||
Sedum dendroideum | bálsamo (L) | Am | 8-9 | hb | EX (México) | + | |||
Sedum pachyphyllum | dedinhos-da-moça (L) | Am | 8 | hb | EX (México) | + | |||
Cucurbitaceae | Wilbrandia longisepala | – | Am | 8-5 | hb (tr) | PR | + | + | Setembro 5 |
Cyperaceae | Schoenoplectus californicus | piri | Ma | 8-9; 2 | hb | PR | + | (não ainda) | |
Scleria sellowiana | – | Ve | 6 (fruto 6) | hb | PR | + | Junho 14 | ||
Droseraceae | Drosera capillaris | orvalhinha (F) | Vi | 7; 10-11 | hb | PR | + | ||
Ericaceae | Rhododendron thomsonii | rododendro, azaleia-arbórea (L) | Vi | 7-8 | arb | EX (China e Tibete) | + | Julho 21 | |
Escalloniaceae | Escallonia bifida | canudo-de-pito (F, L) | Br | 8-3 | arv | PR | + | ||
Euphorbiaceae | Codiaeum variegatum | costa-de-sapo (F), louro-variegado (L) | Br | 8-9 | arb | EX (Índia, Malásia e Ilhas do Pacífico) | + | Agosto 6 | |
Croton myrianthus | velame (F) | Br | 8-2 (fruto 9) | arb | PR | + | Agosto 28 | ||
Euphorbia peplus | leiteira (F) | Ve | 7-1 | hb | EX (Europa) | + | Julho 11 | ||
Euphorbia potentilloides | – | Ve | 7-4 | hb | PR | + | Agosto 6 | ||
Sebastiana commersoniana | branquilho (F, L) | Ve | 8-2 | arv | PR | + | Agosto 23 | ||
Fabaceae – Caesalpinioideae | Bauhinia variegata var. candida | pata-de-vaca (L) | Br | 6-12 | arv | EX (Índia) | + | + | Junho 27 |
Caesalpinia pulcherrima | flamboiant-mirim (F), flamboianzinho (L) | Vo | 8-5 | arb | EX (Antilhas) | + | Setembro 10 | ||
Cassia leptophylla | bolão-de-ouro (F), falso-barbatimão (L) | Am | 8-2 | arv | PR | + | Agosto 18 | ||
Senna macranthera | fedegoso (F), manduirana (L) | Am | 8-5 | arv | PR | + | + | (não ainda) | |
Fabaceae – Faboideae | Aeschynomene paniculata | sensitiva-mansa (L) | Am | 7-8 | hb | PR | + | ||
Arachis repens | amendoim-rasteiro (L) | Am | 9-3 | hb | BR | + | Setembro 19 | ||
Cajanus cajan | guandu, feijão-andu (L) | Am | 6-8 | arb | EX (Índia) | + | + | Junho 27 | |
Crotalaria juncea | guiso-de-cascavel | Am | 7-8 | arb | EX (Índia) | + | Agosto 1 | ||
Crotalaria vitellina | guiso-de-cascavel | Am | 8-3 | hb | PR | + | |||
Erythrina speciosa | mulungu (L) | Vo | 6-1 | arv | PR | + | + | Junho … | |
Galactia cf. martii | – | Am | 7-8 | hb (tr) | PR | + | |||
Vicia angustifolia | – | Vi | 7-12 | hb | EX (Europa) | + | Julho 20 | ||
Wisteria floribunda | glicínia (L) | Vi | 8-11 | arb (tr) | EX (Japão) | + | Agosto 18 | ||
Fabaceae – Mimosoideae | Acacia mearnsii | acácia-negra (F, L) | Br | 8 | arv | EX (Austrália) | + | ||
Acacia podalyriifolia | acácia-mimosa (F, L) | Am | 5-8 | arv | EX (Austrália) | + | Junho 8 | ||
Inga nobilis subsp. nobilis | ingá-chichica, ingá-de-sapo, macamam (Souza 2012) | Br | 8-5 | arv | BR (Norte e Nordeste) | + | Setembro 6 | ||
Mimosa pigra | malícia-de-boi (F) | Vi | 7; 12-4 | arb | PR | + | Julho 18 | ||
Mimosa ramosíssima | juquiri (F) | Vo | 8-1 | ah | PR | + | Agosto 16 | ||
Mimosa scabrella | bracaatinga (F, L) | Am | 7-11 (fruto 11) | arv | PR | + | + | Julho 26 | |
Gesneriaceae | Nematanthus fissus | arnica-do-mato | Vo | 8 | hb (ep) | PR | + | Agosto 13 | |
Sinningia speciosa | gloxínia (L) | Vi | 8-9 | hb | BR | + | |||
Sinningia sp. A | rainha-do-abismo | Vo | 8 | hb | PR | + | |||
Hamamelidaceae | Loropetalum chinense | amamélis (L) | Vi | 8 | hb | EX (China) | + | Agosto 18 | |
Iridaceae | Freesia refracta | frésia (L) | Br, Vi | 8-9 | hb | EX (África do Sul) | + | Agosto 18 | |
Iris japonica | íris-franjada (L) | Br | 7-8 | hb | EX (China) | + | Julho 12 | ||
Watsonia meriana | palminha-rosa (L) | Vi | 7-8 | hb | EX (África do Sul) | + | Julho 19 | ||
Lamiaceae | Callicarpa reevesii | calicarpa (L) | Vi | 7-8; 2 (fruto maduro 8-9) | arv | EX (China) | + | Agosto 1 | |
Clerodendrum splendens | clerodendro (L) | Vo | 7 | arb (tr) | EX (África tropical) | + | Julho 21 | ||
Clerodendrum thomsoniae | lágrima-de-cristo (L) | Br (Vo) | 6-2 | arb (tr) | EX (África ocidental) | + | + | Agosto 1 | |
Mentha suaveolens | menta, hortelã | Br (Vi) | 8-9 | hb | EX (Europa) | + | |||
Ocimum campechianum | alfavaca (L) | Vi | 7-12 | hb | PR | + | Agosto 1 | ||
Rosmarinus officinalis | alecrim (L) | Vi | 6-7 | hb | EX (sul da Europa e Ásia Menor) | + | Julho 19 | ||
Stachys arvensis | orelha-de-urso (L) | Vi | 7-11 | hb | EX (Europa) | + | Julho 12 | ||
Tetradenia riparia | limonete (L) | Br | 7-8 | hb | EX (África do Sul) | + | + | Julho 12 | |
Lauraceae | Persea americana | abacateiro (L) | Br | 7-9 (fruto maduro 5-6) | arv | EX (América Central e México) | + | + | Julho 31 |
Linderniaceae | Lindernia rotundifolia | papa-terra (F) | Vi | 7-4 | hb | PR | + | Agosto 4 | |
Torenia fournieri | amor-perfeito-de-verão (L) | Vi | 8-9; 1-4 | hb | EX (Ásia tropical) | + | + | Agosto 10 | |
Lythraceae | Punica granatum | resedá (L), romã (L) | Vo | 7-1 | arv | EX (Ásia Menor) | + | + | Agosto 6 |
Magnoliaceae | Magnolia champaca | champaca (F), magnólia-amarela (L) | Am | 8-1 (fruto maduro 4-5 | arv | EX (Índia e Himalaia) | + | ||
Magnolia liliflora | magnólia-roxa (L) | Vi | 8 | arv | EX (China e Japão) | + | Agosto 18 | ||
Malpighiaceae
|
Malpighia glabra | acerola (L) | Vi | 8 (fruto maduro 12-5) | arb | EX (América Central) | + | (não ainda) | |
Malvaceae | Abutilon darwinii | sino-amarelo (F) | Am | 6-8 | arb | BR | + | Junho 27 | |
Gossypium sp. | algodão (L) | Br | 8-9 | hb | EX | + | |||
Pseudobombax grandiflorum | embiruçu (F, L) | Br | 6-8 | arv | PR | + | Junho … | ||
Spirotheca rivieri var. passifloroides | mata-pau-de-espinho (F) | Vo | 7-8 | arv | PR | + | |||
Marantaceae | Stromanthe thalia | caetê-bravo (L) | Br | 6-7; 10-11 | hb | PR | + | Junho 27 | |
Melastomataceae | Heterocentron subtriplinervium | – | Vi | 7-11 | hb | EX (Guatemala e sul do México) | + | + | Julho 19 |
Ossaea amygdaloides | – | Br | 8-10 | arb | PR | + | |||
Tibouchina cerastifolia | – | Vi | 6 | ah | PR | + | Junho 16 | ||
Muntingiaceae | Muntingia calabura | calabura (L) | Br | 8-9 | arv | BR (Amazônia) | + | Setembro 3 | |
Myrtaceae | Myrrhinium atropurpureum | murtilho (F) | Vo | 8-11 | arv | PR | + | ||
Syzygium jambos | jambo-amarelo (F, L), jambo-cheiroso (L) | Br | 8-10 | arv | EX (índia e Malásia) | + | |||
Oleaceae | Jasminum nitidum | jasmim-asa-de-anjo (L) | Vi | 8 | arb | EX (Arquipélago Bismarck, do Pacífico) | + | Agosto 18 | |
Jasminum polyanthum | jasmim-dos-poetas (L) | Br | 7-8; 11-3 | arb (tr) | EX (China e Birma) | + | Julho 21 | ||
Orchidaceae | Aspidogyne longicornu | – | Ve | 8 | hb | PR | + | ||
Brasiliorchis picta | – | Vi, Am | 7 | hb (ep) | PR | + | Julho 12 | ||
Campylocentrum linearifolium | – | Br | 7 | hb (ep) | PR | + | (não ainda) | ||
Cranichis candida | – | Br | 8 | hb (ep) | PR | + | (não ainda) | ||
Hadrolaelia coccinea | – | Vo | 7-8 | hb (ep) | PR | + | (Julho 29; leg. Donald Schause, com.pess.) | ||
Phaius tancarvilleae | orquídea-da-terra (L) | Br | 8-9 | hb | EX (índia, China, Malásia e Austrália) | + | Setembro 3 | ||
Phalaenopsis X hybridus | falenópsis (L) | Vi | 8-9 | hb (ep) | EX (Australásia) | + | |||
Prescottia densiflora | – | Br | 9-10 | hb | PR | + | Setembro 21 | ||
Papaveraceae | Fumaria officinalis | fumária (L) | Vi | 8-12 | hb | EX (Europa) | + | Agosto 19 | |
Passifloraceae | Passiflora actinia | maracujá (F) | Vi | 8-10 | arb (tr) | PR | + | Agosto 19 | |
Phytolaccaceae | Petiveria alliacea | guiné (L) | Br | 7-3 | hb | EX (Caribe) | + | + | Agosto 1 |
Piperaceae | Peperomia trineura | erva-de-jaboti (F) | Ve | 7 | hb (ep) | PR | + | + | Julho 12 |
Piper arboreum var. arboreum | pimenta-do-mato (F) | Ve | 8 | arv | PR | + | |||
Piper cernuum | joão-guarandi-do-grado (F) | Ve | 7-8 | arb | PR | + | Julho 12 | ||
Piper mikanianum | jaguarandi (F) | Ve | 8 | arb | PR | + | Agosto 17 | ||
Pittosporaceae | Pittosporum undulatum | pau-incenso (L) | Br | 8-11 | arv | EX (Austrália) | + | + | Agosto 19 |
Plantaginaceae | Antirrhinum majus | boca-de-leão (L) | Vo | 6-8 | hb | EX (região mediterrânea) | + | Junho 20 | |
Veronica persica | verônica-da-pérsia (F), mentinha (L) | Az | 7-1 | hb | EX (Europa e Oriente Médio) | + | Julho 11 | ||
Poaceae | Avena sativa | aveia (F) | Ve | 8 | hb | EX (Europa) | + | + | |
Bambusa tuldoides | bambu (F) | Ve | 7-10 | arb | EX (sul da China) | + | |||
Chusquea bambusoides | criciúma (F) | Ve | 6-10 (frutos 1-2) | arb (tr) | PR | + | (não ainda) | ||
Cymbopogon citratus | capim-limão (F) | Ve | 6-8 | hb | EX (Velho Mundo) | + | + | Junho 12 | |
Holcus lanatus | holco (F) | Ve | 7-8 | hb | EX (Europa) | + | |||
Paradiolyra micrantha | taquari (F) | Ve | 6-12 | hb | PR | + | Julho 1 | ||
Phalaris canariensis | alpiste (F) | Ve | 8-9 | hb | EX (África e Ilhas Canárias) | + | |||
Poa annua | pé-de-galinha (F), pastinho-de-inverno (L) | Ve | 6-2 | hb | EX (Europa) | + | Junho … | ||
Pseudechinolaena polystachya | pastinho-de-mato (F) | Ve | 6-3 | hb | PR | + | + | Junho 12 | |
Setaria sulcata | capim-palmeirinha (F) | Ve | 8-3 | hb | PR | + | Agosto 17 | ||
Triticum aestivum | trigo (F) | Ve | 8 | hb | EX (provavelmente sudoeste da Ásia) | + | + | Agosto 22 | |
Polygalaceae | Polygala lancifolia | timutu-açu-folha-de-lança (F) | Br | 7 | ah | PR | + | Julho 12 | |
Polygonaceae | Polygonum stelligerum | – | Br | 7 | hb | PR | + | ||
Rumex acetosella | azedinha (L) | Br | 6-7 | hb | PR | + | |||
Portulacaceae | Talinum triangulare | beldroega-graúda (L) | Vi | 8 | hb | PR | + | ||
Primulaceae | Myrsine balansae | capororoca | Br | 7 | arv | PR | + | Julho 17 | |
Primula X polyantha | violeta-vermelha (L) | Vi, Vo | 8-9 | hb | EX (Europa) | + | Agosto 26 | ||
Proteaceae | Grevillea banksii | grevilha-anã (L) | Vo | 8-12 | arv | EX (Austrália) | + | ||
Grevillea robusta | grevilha (L) | Am | 8-11 | arv | EX (Austrália) | + | Agosto 19 | ||
Ranunculaceae | Ranunculus muricatus | – | Am | 7-11 | hb | EX (região Mediterrânea da Europa) | + | ||
Rosaceae | Fragaria vesca | morangueiro-da-europa (L) | Br | 7-11 | hb | EX (Europa e Ásia) | + | Julho 21 | |
Kerria japonica | quérria (L) | Am | 8 | hb | EX (China e Japão) | + | |||
Potentilla indica | morangueiro-brabo (F) | Am | 9-12 | hb | EX (zonas temperadas e subtropicais do continente asiático) | + | + | Setembro 7 | |
Prunus persica | pessegueiro (F) | Vo | 6-8 | arv | EX (China e Japão) | + | Junho 27 | ||
Prunus serrulata | cerejeira-do-japão (L) | Vi | 6-8 | arv | EX (Japão) | + | Junho … | ||
Rubus brasiliensis | amoreira-branca (F) | Br | 8 (fruto 6) | arb (tr) | PR | + | |||
Rubus erythroclados | amoreira-branca (F) | Br | 7-11 | arb (tr) | PR | + | |||
Rubus rosifolius var. coronarius | framboeseira-silvestre-dobrada (F) | Br | 7-3 (fruto maduro 7) | arb (tr) | PR | + | + | Julho 17 | |
Rubiaceae | Emmeorhiza umbellata | poáia-dos-morros (F) | Br | 7-8 | arb (tr) | LI | + | Agosto 8 | |
Manettia paraguariensis | coral (F) | Vo | 8 | hb (tr) | PR | + | |||
Sabicea villosa | caninana (F) | Br | 7-8; 12-4 | hb (tr) | PR | + | (não ainda) | ||
Rutaceae | Citrus sinensis | laranjeira-comum (F) | Br | 7-9 (fruto maduro 4-8) | arv | EX (China) | + | + | Agosto 1 |
Citrus X limon | limão (F) | Br | 7-8; 2-3
(fruto maduro 3-11) |
arb | EX (sudeste da Ásia) | + | + | Agosto 23 | |
Ruta graveolens | arruda (F) | Am | 8-11 | ah | EX (sul da Europa) | + | Agosto 18 | ||
Salicaceae | Casearia decandra | guaçatunga (F, L) | Br | 9 | arv | PR | + | Setembro 22 | |
Casearia sylvestris var. sylvestris | cafezeiro-do-mato (F), guaçatunga (L) | Br | 8-10 | arv | PR | + | + | ||
Salix humboldtiana | salseiro (F, L), salgueiro (L) | Ve | 8-11 | arv | PR | + | Agosto 25 | ||
Sapindaceae | Allophylus edulis | vacum (F), chal-chal (L) | Br | 7-12 (fruto 11-12) | arv | PR | + | Julho 21 | |
Scrophulariaceae | Buddleja stachyoides | barbasco-do-brasil (F), barbasco (L) | Am | 6-2 | ah | PR | + | Julho 20 | |
Smilaceae | Smilax cf. cognata | japecanga (L) | Ve | 8-9 | hb (tr) | PR | + | Agosto 28 | |
Solanaceae | Browallia americana | brovália (F, L) | Vi | 6-1 | hb | EX (América do Sul) | + | Julho 4 | |
Capsicum mirabile | pimenta-braba (F) | Br | 7-8; 12-1 | arb | PR | + | + | Julho 15 | |
Cestrum corymbosum | coerana-amarela (F, L) | Am | 7-1 | arb | PR | + | Agosto 29 | ||
Nicotiana tabacum | fumo (F, L) | Vo | 8-4 | hb | EX (Argentina e Bolivia) | + | |||
Solanum corymbiflorum subsp. corymbiflorum | baga-de-veado (F) | Br, Vi | 8-11 | arb | PR | + | Agosto 28 | ||
Solanum inodorum | joá-cipó-branco (F) | Br | 8 | hb (tr) | PR | + | Agosto 16 | ||
Solanum laxum | joá-cipó (F) | Br, Vi | 8-11 | hb (tr) | PR | + | |||
Solanum megalochiton | joá-velame (F) | Vi | 6-11 | arv | PR | + | Junho 12 | ||
Solanum paniculatum | jurubeba-verdadeira (F), jurubeba (L) | Br | 7-9 | ah | PR | + | + | Setembro 7 | |
Solanum pinetorum | baga-de-bugre (F) | Vi | 7-11 | arb | PR | + | |||
Solanum sanctae-catharinae | joá-manso (F) | Br | 7-12 | arv | PR | + | + | Agosto 6 | |
Solanum scuticum | juveva (F), jurubeba (L) | Br | 7-11 | arb | PR | + | Setembro 7 | ||
Solanum sessiliflorum | cubiu, maná (L) | Br | 7-8 | ah | BR | + | Setembro 7 | ||
Solanum variabile | jurubeba-velame (F) | Br | 6-2 | arb | PR | + | Junho 14 | ||
Solanum viarum | joá (F, L) | Br | 8-1 | ah | PR | + | |||
Thymelaceae | Daphnopsis racemosa | embira-branca, ibiratinga (F) | Br | 8-10 | arb | PR | + | Agosto 16 | |
Verbenaceae | Congea tomentosa | congeia (L) | Vi | 7-9 | arb | EX (Índia e Malásia) | + | Agosto 1 | |
Xanthorrhoeaceae | Kniphofia uvaria | tritoma (L) | Vo | 6-11 | hb | EX (África) | + | Junho 10 | |
Zingiberaceae | Etlingera elatior | bastão-do-imperador (L) | Vo | 8-4 | hb | EX (Indonésia) | + | Setembro 7 |
(1)
Nome comum: fontes são os fascículos da Flora Ilustrada Catarinense, 1965 até o presente (F), e os livros de Harri Lorenzi e coautores (L).
Cor = Cor dominante das pétalas (ou, algumas vezes, tépalas), lemas (para as poáceas) ou “escamas florais” (para as ciperáceas). Para espécies de asteráceas com diferença de cor entre as corolas liguladas e as corolas tubulosas, é considerado somente a cor das corolas liguladas.
Am = amarela; Az = azul; Br = branca; La = laranja; Ma = marrom; Pr = preta; Ve = verde; Vi = violeta, purpuro, rosada; Vo = vermelha.
Flor = Período da florada no leste do Paraná (observações pessoais a partir de 2005), indicada pelos números correspondentes aos meses.
Ho = Hábito: arv = arborescente; arb = arbustivo; ah = arbustivo-herbáceo; hb = herbáceo; (tr) = “trepador”; (pa) = parasita ou hemi-parasita (herbácea); (ep) = epífita.
Procedência da espécie: PR = nativa do Paraná; BR = nativa do Brasil, mas não do Paraná; EX = exótica (não nativa do Brasil).
Ocorrência: Cur = Região Metropolitana de Curitiba; Lit = litoral do Paraná.
(2) (não ainda) = a florada não tinha começado ainda em 22/09/2018.